Rutkowski Feliks Zdzisław (1878–1964), geolog, profesor w Instytucie Geologicznym, tłumacz. Ur. 20 XI w Warszawie, był synem Zdzisława (zm. 1888), artysty rzeźbiarza, i Anieli z Rodowiczów (zm. 1944).
W r. 1898 ukończył R. IV Gimnazjum w Warszawie i t. r. wstąpił na Oddz. Przyrodniczy Wydziału Fizyczno-Matematycznego Cesarskiego Uniw. Warsz. Był na uczelni współzałożycielem młodzieżowej organizacji «Spójnia», za co miał być okresowo relegowany. Uniwersytet ukończył w r. 1902 z prawem do stopnia kandydata nauk przyrodniczych. Pracę dyplomową o osadach wieku kredowego w dolinie Wisły między Sandomierzem a Puławami wykonał pod kierownictwem W.P. Amalickiego. Od listopada 1902 do stycznia 1904 pracował jako nauczyciel domowy w rodzinie polskiej w Tiantinie w Chinach. Jednocześnie dorywczo prowadził tam badania geologiczne. Zdobytą wiedzę o przyrodzie i kulturze Dalekiego Wschodu wykorzystał później tłumacząc na język polski książki autorów obcych. W l. 1906–17 był nauczycielem w polskich szkołach prywatnych: handlowych w Kaliszu (1 I 1906 – 31 VIII 1910) i Lublinie (1 IX 1910 – 31 VIII 1914) oraz w Szkole im. Pankiewicza w Warszawie (1 IX 1914 – 1 X 1917). Początkowo publikował artykuły popularne, m. in.: Geologia Księżyca („Wszechświat” 1905), Historia Bałtyku („Ziemia” 1912). W r. 1914 wydał dwie rozprawy poświęcone geologii czwartorzędu: O morenach czołowych w powiecie mazowieckim (gub. łomżyńska) („Pam. Fizjograficzny”) i Spostrzeżenia o dyluwium okolic Gostynina („Spraw. Tow. Nauk. Warsz.”).
Od 1 X 1917 do 1 VIII 1921 był R. inspektorem szkolnym w pow. kozienickim i puławskim. W r. 1920 służył ochotniczo w 1. p. artylerii polowej, skąd został wyreklamowany przez Min. WRiOP. Od 1 VIII 1921 za zgodą tegoż ministerstwa został przeniesiony do Państwowego Instytutu Geologicznego (PIG) w Warszawie, gdzie jako geolog w Wydz. Węglowym pracował do 1 IV 1934, kiedy w okresie redukcji przeniesiono go na wcześniejszą emeryturę.
Podczas pracy w PIG opublikował R. ponad 20 artykułów dotyczących budowy geologicznej Zagłębia Dąbrowskiego i obszarów przyległych. Początkowo badał jurajskie węgle brunatne w okolicy Zawiercia i Poręby, a uzyskane wyniki opublikował w r. 1923 w „Sprawozdaniach PIG”. Następnie podjął studia nad geologią właściwego Zagłębia Śląskiego, sporządzając mapy geologiczne arkuszy: Bukowno, Chrzanów i południowej części Dąbrowy Górniczej (w skali 1: 25 000). Sprawozdanie z tych prac drukował w l. 1923–35 w „Posiedzeniach Naukowych PIG”. Ponadto wydał dwa studia większe: O tektonice karbonu wschodniej części okręgu dąbrowskiego („Spraw. PIG” 1926) i O budowie paleozoicznego grzbietu dębnickiego (tamże 1928). Nie publikował natomiast wyników wielu orzeczeń hydrogeologicznych, które w badanym terenie wykonywał dla potrzeb osiedli, fabryk i kopalń. Współpracował z Eugeniuszem Romerem i w jego atlasach umieścił dwie mapy płodów kopalnych Polski („Atlas Polski współczesnej”, 1924 i 1928 oraz „Polska, atlas geograficzny dla I kl. gimnazjalnej”, 1937). W r. 1932 na podstawie rozprawy o budowie garbu dębnickiego uzyskał R. doktorat na Uniw. Warsz. pod kierunkiem Jana Lewińskiego. W r. 1935 tamże habilitował się, po czym wykładał hydrogeologię jako docent. Jednocześnie wykonywał liczne ekspertyzy hydrogeologiczne na terenie całej Polski. W związku z tym w r. 1936 opublikował artykuł O solankach okolic Stebnika („Posiedzenia Nauk. PIG”). Poza wspomnianą podróżą na Daleki Wschód odbywał R. w l. 1928–38 wycieczki naukowe m. in. do Czechosłowacji, Francji, Włoch, Jugosławii i Niemiec.
Po przejściu na emeryturę R. podjął współpracę z wydawnictwem «Trzaska, Evert i Michalski Sp. Akc.», gdzie w serii „Biblioteka Wiedzy” ukazało się co najmniej 8 książek w jego przekładzie (niektóre z przypisami tłumacza): R. Ch. Andrewsa „Na krańcach Ziemi” (W. 1937), M. Appeliusa, „Kryzys Buddy” (W. 1936), E. Hawksa „Dziwy przyrody” (W. 1934, 1937) i „Dziwy powietrza i wody” (W. 1935), D. Irwina – J. O’Briena „Samotnie przez pustynie lodowe” (W. 1938), W. La Varre’a „Złoto, diamenty, orchidee” (W. 1938), A. G. Macdonella „Napoleon i jego marszałkowie” (W. 1939). Wiele tłumaczeń przygotowanych do druku, podobnie jak i rękopisy nie wydanych prac geologicznych, spłonęły w mieszkaniu R-ego podczas powstania warszawskiego. W l. 1939–45 R. przebywał w Warszawie. Na polecenie władz niemieckich kilkakrotnie wydał opinie hydrogeologiczne (m. in. dla Pionek koło Radomia i Zamościa).
W r. 1945 podjął R. wykłady z hydrogeologii na Uniw. Warsz., od r. n. jako docent etatowy. Dn. 1 II 1948 został przeniesiony do PIG (od r. 1952 Instytut Geologiczny – IG) na stanowisko naczelnika Wydz. Hydrogeologii. W r. 1954 został tamże profesorem nadzwycz. i od r. n. do śmierci pracował w IG jako samodzielny pracownik naukowy.
Po drugiej wojnie światowej opublikował R. wspomnienie pośmiertne o Romualdzie Rosłońskim („Przegl. Geolog.” 1956) oraz studium Zarys hydrogeologii Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (w: „Z badań hydrogeologicznych w Polsce”, 1965) o podstawowym znaczeniu praktycznym. W Archiwum Dokumentacji Źródłowej PIG pozostały 124 opracowania rękopiśmienne (niektóre napisane z J. Gołąbem i R. Rosłońskim) poświęcone rozpoznaniu wód wgłębnych dla potrzeb miast i zakładów przemysłowych. Do obszerniejszych należą Orzeczenie hydrogeologiczne w sprawie dostarczenia wody Zagłębiu Rybnickiemu z okolic Kłocina (1948), studium o warunkach wodnych złóż fosforytów w osadach kredy okolic Radomia (1955) oraz o wodach podziemnych w obszarze złoża węgla brunatnego Rogoźno (1956). Inne opracowania dotyczą problematyki hydrogeologicznej kilkudziesięciu miast, zajmował się hydrogeologią huty «Warszawa», warunkami wodnymi pod Pałacem Kultury i Nauki oraz trasami projektowanej szybkiej kolei miejskiej. Dn. 24 V 1963 odbyła się w IG sesja naukowa poświęcona R-emu, wręczono mu wtedy specjalnie wybity medal z napisem: «60 lat pracy naukowej Profesora Feliksa Rutkowskiego 1902–1962». R. zmarł 2 XI 1964 w Warszawie i został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony m. in. medalem «Za długoletnią służbę» (1938), Złotym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1960).
Z małżeństwa zawartego w r. 1905 z Marią z Rzążewskich (zm. 1944) R. dzieci nie miał.
Bukowski C. Z., Bukowska M. W., Bibliografia publikacji pracowników Instytutu Geologicznego wydanych w latach 1919–1959, „Inst. Geol. Prace” T. 30: 1960 cz. I s. 591–2; Fleszarowa, Bibliogr. geol., I z. 2 s. 261–5; Uniwersytet Warszawski 1945–1965. Materiały bibliograficzne, W. 1974 s. 282; Enc. Powsz. (PWN), IV; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Słown. biologów (Wójcik Z.); Alfavitnyj spisok studentov. Imp. varšavskij universitet na 1901–1902 akad. god; Spisok studentov Imp. varšavskogo universiteta na 1898–9 god; toż z l. 1899–1900; – Bałtruszajtys G., Rutkowski Feliks, w: Samodzielni pracownicy naukowi Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1945–1961, „Roczn. Uniw. Warsz.” R. 3: 1962 s. 124; Bojkowski K., Jachowicz A., Badania geologiczne na Górnym Śląsku, „Inst. Geol. Prace” T. 30: 1960 cz. I s. 156; Doktorowicz-Hrebnicki S., Badania złóż węgla kamiennego, tamże s. 230–7; Kozłowski R., Odbudowa nauk geologicznych Uniwersytetu Warszawskiego w Polsce Ludowej, „Roczn. Uniw. Warsz.” R. 1: 1958 s. 160; Różycki S. Z., Pięćdziesiąt lat nauk geologicznych na polskim Uniwersytecie Warszawskim, w: Księga pamiątkowa sesji naukowej i zjazdu jubileuszowego w pięćdziesięciolecie geologii na Uniwersytecie Warszawskim, W. 1968 s. 20, 32; Rühle E., Feliks Rutkowski (1878–1964), „Roczn. Pol. Tow. Geol.” T. 35: 1965 s. 501–6 (fot., bibliogr.); Samsonowicz J., Historia geologii w Polsce, Kr. 1948 s. 27, 30; tenże, Nauki geologiczne na Uniwersytecie Warszawskim w okresie od roku 1915 do 1945, „Roczn. Uniw. Warsz.” R. 1: 1958 s. 150–1; Turek S., Badania hydrogeologiczne, „Inst. Geol. Prace” T. 30: 1960 cz. I s. 375–80; tenże, 60-lecie pracy naukowej prof. dr. Feliksa Rutkowskiego, „Przegl. Geol.” R. 11: 1963 s. 407–8 (fot. R-ego oraz fot. awersu i rewersu medalu na 60-lecie pracy naukowej; medal zaginął); Zasłużeni dla Warszawy, „Stolica” 1963 nr 13 s. 10; – Godičnyj akt Imp. varšavskogo universiteta, W. 1903 s. 33; Kowalski W. C., Diariusz Jana Samsonowicza, „Przegl. Geol.” R. 36: 1988 s. 52–7; tenże, Wkład Jana Samsonowicza w rozpoznanie warunków hydrogeologicznych i inżyniersko-geologicznych Polski, tamże s. 460–5; – „Inst. Geol. Prace” T. 30: 1960 cz. I 471, 485; „PIG Biuletyn” 1938–72 nr 1–252; „Posiedzenie Nauk. PIG” 1922–37 nr 1–48; „Roczn. Pol. Tow. Geol.” T. 1–35: 1922–65; „Roczn. Warsz.” 1965 s. 386; „Spraw. PIG” T. 1–8: 1920–36; „Stolica” z 1964 nr 50 s. 10; „Žurnal Pol’skoj Akademii Nauk” 1965 nr 1 s. 111; – Nekrologi z r. 1964: „Tyg. Powsz.” nr 51, „Życie Warszawy” nr 266, 272; – Arch. Muz. Ziemi PAN w W.: Teczka osobowa; PIG w W.: Dział Spraw Pracowniczych, sygn. 1269 (teczka osobowa, fot.), Arch. Dok. Źródłowej, sygn. 124 (opracowania nieopublikowane: rkp, mszp, mapy); – Autobiografia F. Rutkowskiego z r. 1963 w zbiorach Stanisława Turka w PIG w W.
Zbigniew J. Wójcik